W czasie głosowania nad ratyfikacją umowy między Unią Europejską a Mołdawią Parlament Europejski przyjął większość poprawek zgłoszonych do dokumentu przez Andrzeja Grzyba. Poseł do Parlamentu Europejskiego od dawna wspiera działania na rzecz zacieśniania współpracy między Polską a Mołdawią. W sierpniu, w czasie wizyty przedstawicieli mołdawskiego samorządu w południowej Wielkopolsce Poseł objął patronat nad seminarium poświęconym relacji między obu krajami w ramach „Partnerstwa Wschodniego”. Wizyta i spotkanie to część projektu „SZTAFETA PL-MD Umacniamy Demokrację”. Poseł udzielił też wywiadu poświęconego współpracy UE a krajami Partnerstwa Wschodniego.
Redakcja: Jakie są główne sektory wsparcia, priorytety PW?
Andrzej Grzyb: Priorytetem realizowanego przez Unię Europejską od 2009 roku Partnerstwa Wschodniego jest umożliwienie zbliżenia się zainteresowanych krajów ze Wspólnotą i pogłębienie relacji politycznych, społecznych i ekonomicznych. PW wyszczególniono w ramach Polityki Sąsiedztwa m.in. z inicjatywy polskiej dyplomacji, wspieranej przez Szwecję – kraje sąsiadujące z UE na wschodzie to europejscy sąsiedzi UE, w odróżnieniu od południowych sąsiadów. Można, więc rozważać, iż w bliższej lub dalszej perspektywie, kraje te mają szanse kandydować do UE. Gdy inicjowano w 2004 r. Politykę Sąsiedztwa UE, której PW jest elementem, ważnymi, nadal aktualnymi, celami były: zapobieganie pojawieniu się nowych podziałów geopolitycznych po znaczącym rozszerzeniu UE na wschód oraz zwiększenie bezpieczeństwa UE poprzez wspieranie rozwoju strefy stabilizacji i dobrobytu w sąsiedztwie. Jednocześnie od początku założeniem było, a kwestie te nabrały jeszcze większego znaczenia po przyjęciu wejściu w życie Traktatów z Lizbony w 2009 r. i wydarzeniach Wiosny Arabskiej od 2011 r., iż współpraca z sąsiadami będzie opierać się na poszanowaniu wspólnych wartości takich jak: demokracja, Prawa Człowieka, praworządność i zasady dobrych rządów, zasady gospodarki rynkowej, ale również dbałość o spójność społeczną i zrównoważony rozwój. Ważnym priorytetem w ramach wymiaru wschodniego Polityki Sąsiedztwa, a więc Partnerstwa Wschodniego właśnie, jest także wzmacnianie bezpieczeństw energetycznego – temat ten był m.in. przedmiotem rezolucji przyjętej przez Zgromadzenie Parlamentarnego Partnerstwa Wschodniego i Parlamentu Europejskiego EURONEST w minionej kadencji, w pracach, nad którą reprezentowałem Europejską Partię Ludową.
Wartości leżące u podstaw Partnerstwa Wschodniego i szerzej Polityki Sąsiedztwa, znajdują odzwierciedlenie w konkretnych programach reform obejmujących wszystkie konieczne sfery funkcjonowania państw sąsiedzkich UE określonych w ustalanych przez UE i kraj partnerski tzw. Planie Działania, a w ramach PW tzw. Agendzie Stowarzyszenia. Dokumenty te zawierają 3/5 letnie priorytety konkretnych zmian i podlegają corocznej ocenie przez Komisję Europejską – do ocen tych odnosi się m.in. PE.
W zamian za postępy w realizacji Agendy Stowarzyszenia, UE oferuje krajom partnerskim w swoim sąsiedztwie uprzywilejowane relacje m.in. integrację gospodarczą i dostęp do rynków UE – warto zauważyć, że np. w 2011r wartość handlu UE – kraje Sąsiedzki wynosiła 230 mld. €. Krajom sąsiedztwa proponuje się także ułatwienia wizowe np. w 2012 r. wydano ponad 3,2 mln wiz Schengen. Mołdawia, jako pierwszy kraj PW spełniła wymogi UE i od 2014r. została objęta ruchem bezwizowym ze strefą Schengen. UE oferuje również wsparcie techniczne przy w wdrażaniu refom czy wymianę dobrych praktyk oraz wsparcie społeczeństwa obywatelskiego.
Nie do przecenienia jest bezpośrednie wsparcie finansowe z budżetu UE. W mijającej perspektywie finansowej UE 2007-2013, przez specjalnie dedykowany krajom sąsiedztwa Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (ENPI) przekazano 12 mld €. W obecnej perspektywie finansowej 2014-2020 ENPI zastąpi Europejski Instrument Sąsiedztwa (ENI), a dostępne dla krajów sąsiedztwa środki, mimo kryzysu i mniejszego ogólnie budżetu UE, zwiększono do 15,4 mld € – to pokazuje wprost rosnące znaczenie obszaru sąsiedztwa dla UE. Warte podkreślenie, jest to, że zgodnie z obowiązującą od pewnego czasu w polityce UE w ramach sąsiedztwa zasadą „więcej za więcej”, co najmniej 10% środków ENI, będzie można przekierowywać do krajów o większych postępach w realizacji celów stawianych przed Polityką Sąsiedztwa. Ponadto poza ENI, kraje sąsiedztwa będą mogły korzystać z innych Instrumentów Działań Zewnętrznych UE 2014-2020, o przeznaczeniu szerszym niż tylko obszar sąsiedztwa, takich jak: Instrumentu Współpracy na rzecz Rozwoju (DCI): 19,662 mln €, Europejski Instrument na rzecz Demokracji i Praw Człowieka (EIDHR): 1,333 mln €, Instrument na rzecz Stabilności (IfSP): 2,339 mln € oraz interwencji w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (CFSP) oraz Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (CSDP). Rozporządzenia UE determinujące wszystkie te instrumenty były przedmiotem prac PE w minionej kadencji – cieszy mnie fakt, że przyjęto tu wiele z zaproponowanych przeze mnie poprawek.
Środki te będą wspierać szereg reform, do których zobowiązują się kraje partnerskie. Poza Agendami Stowarzyszenia, które podpisano z 5 z pośród 6 krajów Partnerstwa Wschodniego (poza Białorusią), reformy te zostały ostatnio jeszcze silniej skonkretyzowane w ramach Umów Stowarzyszeniowych (ang. Association Agreements, AA) podpisanych w Brukseli między UE, a Gruzją, Mołdawią i Ukrainą 27 czerwca 2014. Umowy te zawierają ważne zapisy o Pogłębionej i Kompleksowej Strefie Wolnego Handlu (ang. Deep and Comprehensive Free Tread Area, DCFTA) dające ogromny potencjał rozwojowy. Jednocześnie to konkretne i poważne zobowiązani tych krajów do dostosowania do standardów UE i związanych z tym reform sektorowych w takich obszarach jak m.in.: współpraca energetyczna, transport, środowisko, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów, edukacja, nauczanie i młodzież oraz współpraca kulturalna – w przypadku Mołdawii Umowa Stowarzyszeniowa zawiera również zapisy ponawiające zobowiązanie stron do trwałego rozwiązania kwestii Naddniestrza oraz wspólnego wspierania po-konfliktowej odbudowy relacji w regionie.
Poza podejściem bilateralnym, indywidualnie między UE, a poszczególnymi krajami PW, realizowane jest również podejście wielostronne, angażujące wszystkie kraje. Taką formą są Wielostronne Platformy Partnerstwa Wschodniego – ich zakres tematyczny dobrze podsumowuje obszary, na których skupia się współpraca UE z krajami PW, a są to: platforma 1: demokracja, dobre rządy i stabilność, platforma 2: integracja ekonomiczna i konwergencja z politykami UE, platforma 2: bezpieczeństwo energetyczne, platforma 2: rozwój kontaktów międzyludzkich.
Kolejną, bardzo konkretną multilateralną formą angażująca nie tylko UE, Kraje Członkowskie i Partnerskie, ale także m.in. sektor prywatny, są Inicjatywy Flagowe Partnerstwa Wschodniego. Obecnie funkcjonują następujące IFPW: Program Zintegrowanego Zarządzania Granicami (IBM), Inicjatywa Flagowa Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Regionalne rynki energetyczne i efektywność energetyczna, Dywersyfikacja dostaw energii – Południowy Korytarz Energetyczny, Zapobieganie, przygotowanie i reagowanie na naturalne i spowodowane działalnością człowieka katastrofy, Inicjatywa flagowa promująca dobre zarządzanie środowiskiem.
Redakcja: Do kogo adresowane będą środki? (Organizacje pozarządowe, samorządy, agendy rządowe?)
Andrzej Grzyb: Partnerstwo Wschodnie to nie tylko współpraca międzyrządowa, ale także parlamentarna, samorządowa i społeczeństw obywatelskich, organizacji pozarządowych. Wszystkie te strony nie tylko mogą uzyskać wsparcie ze wspomnianych wyżej instrumentów i środków finansowych za pośrednictwem, których realizowane jest PW, ale mają także wpływ na ich kształt i samo PW. Współpraca parlamentarna to poza relacjami bilateralnymi zainicjowana w 2011 roku współpraca multilateralna parlamentów krajów PW i PE w ramach Zgromadzenia Parlamentarnego EURONEST – tak w minionej jak i obecnej kadencji mam tu zaszczyt reprezentować PE. Współpraca samorządowa to m.in. powołana w 2011 roku w Poznaniu przez Komitet Regionów UE Konferencja Władz Lokalnych i Regionalnych Partnerstwa Wschodniego (CORLEAP). Współpraca społeczeństw obywatelskich to m.in. powołane w 2009 Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Partnerstwa Wschodniego, skupiające setki Organizacji Pozarządowych z krajów PW. Forum działa w ramach 5 grup roboczych oraz corocznego zgromadzenia ogólnego. Warto zauważyć, iż w ramach zgromadzenie tego w 2011 roku Organizacje Pozarządowe spotkały się w Poznaniu w Polsce, a w 2013 w Kiszyniowie, w Mołdawii.
W odniesieniu do Mołdawii warto zwrócić uwagę, iż w ślad za reformami, podpisaniem Umowy Stowarzyszeniowej, czy spełnieniem wymogów dla ruchu bezwizowego, UE uruchamia konkretne środki finansowe mające wspierać dalsze postępy. 29 Czerwca 2014 roku Komisja Europejska ogłosiła nowy roczny pakiet pomocowy mający ułatwić instytucjom publicznym, obywatelom i przedsiębiorstwom udział w korzyściach i szansach nowej Umowy Stowarzyszeniowej (AA) i zawartej w niej Głębokiej i Kompleksowej Strefie Wolnego Handlu (DCFTA). Świeżo przyznane finansowanie ma wspierać m.in.: modernizację kluczowych instytucji wdrażających Umowę Stowarzyszeniową, poprawę polityki finansów publicznych i zarządzania, konkurencyjność rolnictwa i wykorzystania możliwości handlowych z UE, ochronę mniejszości i grup wrażliwych. To 101 mln € w 2014r. wyłącznie dla Republiki Mołdawii z Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa (ENI). Natomiast już 2 maja 2014r, Komisja Europejska zaaprobowała program wsparcie na rzecz Republiki Mołdawii w wysokości 30 mln €, nakierowane na poprawę konkurencyjności małych przedsiębiorstw, rozwój krajowego prawodawstwa zgodnie ze standardami jakościowymi UE, promocję eksportu i możliwości inwestycyjnych, kampanie komunikacyjne i informacyjne dotyczące Głębokiej i Kompleksowej Strefy Wolnego Handlu (DCFTA) Mołdawia-UE.
To dodatkowe wsparcie dla Mołdawii, zostało przyznane za pośrednictwem wspomnianego mechanizmu „więcej za więcej” ENI pozwalającego promować kraje o większych postępach.
Redakcja: Czy przewiduje się środki z PW np. dla mołdawskich organizacji pozarządowych, do których obecnie docierają dotacje głównie przez polskie NGOs, jako grantobiorców.
Andrzej Grzyb: Kolejna perspektywa finansowa UE na lata 2014-2020 i instrumenty przeznaczone dla PW jak najbardziej przewidują bardzo szeroki udział Organizacji Społeczeństwa Obywatelskiego, choć wiele zależy od decyzji poszczególnych Krajów Partnerskich. Cały czas dostrzegamy bariery umożliwiające korzystanie z tych środków. Wynika to m.in. z braku wiedzy na temat instrumentów pomocowych Unii Europejskiej, nieznajomości języka angielskiego czy niewielkiego udziału organizacji pozarządowych w konsultacjach dotyczących pomocy. W latach 2007-2009 w ramach „Government and Civil Society” Unia Europejska przeznaczyła ponad 65,6 miliona euro dla krajów Partnerstwa Wschodniego. Mołdawia otrzymała 9,2 miliona. W przypadku Mołdawii, podobnie jest na Białorusi, ponad dwie trzecie projektów w tym obszarze jest realizowana przez organizacje międzynarodowe czy zagraniczne. Komisja Europejska dostrzegła szczególnie trudne warunki rozwoju społeczeństwa obywatelskiego właśnie w tych krajach. Myślę, że wspólnie trzeba szukać rozwiązań, które ułatwią sięganie organizacjom pozarządowym po środki z funduszy unijnych. Jak wspomniałem wcześniej w ramach PW istnieją instytucje m.in. Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Partnerstwa Wschodniego, poprzez które NGO’s mogą recenzować i mieć wpływ na kształt poszczególnych polityk UE w ramach PW. Wyzwaniem może być tworzenie, rozwijanie lub po prostu aktywowanie tego sektora, także w Mołdawii, tak by Organizacje Pozarządowe lepiej korzystały z dostępnych środków lub przekazywały informację zwrotną UE, co korzystanie z tej pomocy utrudnia lub uniemożliwia.
4/ Zarówno polskie jak mołdawskie samorządy współpracujące lub planujące partnerstwo pytają o możliwości finansowania choćby drobnych inwestycji. Czy Program PW przewiduje takie możliwości?
Co do zasady, tak. Możliwe będą inwestycje, na których skorzystają samorządy, społeczności lokalne, choć od poszczególnych państw zależy na ile w ich realizację będą zaangażowane samorządy, a co będzie realizowane na szczeblu krajowym. Nie mniej rozporządzenia UE powołujące instrumenty finansowe przeznaczone dla Krajów Partnerstwa Wschodniego zobowiązują by w procesie definiowania krajowych programów wykorzystania tych środków oraz w procesie monitorowania ich realizacji, aktywny udział brały tak organizacje pozarządowe jak i władze lokalne i regionalne. Ponadto w programach na lata 2014-2020 położono nacisk na rozwój potencjału i współpracę przygraniczną. Wymieniane w rozporządzeniu ustanawiającym Europejski Instrument Współpracy (ENI, ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) NR 232/2014 z dnia 11 marca 2014r. ustanawiające Europejski Instrument Sąsiedztwa, Dz.U. L77/27 z 15.3.2014, str. 14-15), priorytety w tym zakresie to: rozwój gospodarczy i społeczny; środowisko, zdrowie publiczne i bezpieczeństwo; mobilność osób, towarów i kapitału. Jak czytamy w rozporządzeniu „organizacje społeczeństwa obywatelskiego będą uczestniczyć w opracowywaniu programów; będą także, obok władz lokalnych i regionalnych, głównymi beneficjentami tych programów”. W ENI przewiduje się, że na te cele przeznaczone zostanie do 5% wszystkich środków Instrumentu.
Dlatego władze lokalne i regionalne czy NGO’sy w Krajach PW, ale i chcący współpracować partnerzy z krajów UE, muszą na bieżąco monitorować proces przybierania przez Unijne wsparcie konkretnych ram operacyjnych. Poza monitorowaniem i aktywnym udziałem w procesie w Krajach PW, pomocą i informacjami z perspektywy UE, mogą służyć m.in. Biura Informacyjne poszczególnych regionów UE w Brukseli – w przypadku Polski wojewódzkie Biura Informacyjne, w tym m.in. delegatura wielkopolskiego Urzędu Marszałkowskiego- Biuro Informacji Województwa Wielkopolskiego (BIWW).
Przykładem takiego wsparcia w minionej perspektywie finansowej 2007-2013 ze strony Biuro Informacji Województwa Wielkopolskiego może być przygotowany przez BIWW, we współpracy z regionami Gruzji podręcznik wykorzystania środków UE dostępnych w krajach Partnerstwa Wschodniego w j. angielskim i gruzińskim– podręcznik zyskał uznanie Komisji Europejskiej przyjmując status oficjalnego.
LINKI:
Drukuj | PDF
